Áhugaverðar vangaveltur frá Ásgeiri Ingvarssyni, blaðamanni, í Viðskiptablaði Morgunblaðsins 19. júlí 2012:
„Kostir smærra ríkis fara ekki á milli mála. Með meira frelsi og meiri sjálfsábyrgð má reikna með auknum hagvexti og aukinni velsæld.
Margir vilja samt meina að ríkið verði að vera til staðar þegar kemur að þeim okkar sem geta enga björg sér veitt. Sum okkar veikjast, slasast, eða þurfa að glíma við fötlun af þeirri stærðargráðu að einstaklingurinn og hans nánustu gætu ekki með góðu móti ráðið við kostnaðinn sem af hlýst.
(Og það þó að kaupmáttur íslensks meðallaunamanns myndi u.þ.b. þrefaldast ef ríkið myndi hætta að pína okkur öll með sköttum sínum, reglum og gjöldum).
En þurfum við endilega ríkið til að tryggja hag þessa hóps samfélagsins? Getur góðmennskan og náungakærleikurinn ekki fundið sér annan farveg en hið opinbera?
Íslendingar eiga nokkrar hetjur, sem þrátt fyrir fötlun og erfið veikindi stíga fram og standa í endalausum slagsmálum við kerfið, reyna að fá upphæðir hækkaðar og glíma við vanhugsaðar reglur.
Það sem ég furða mig á er að þessar sömu hetjur okkar virðast alltaf á þeirri skoðun að lausnin sé einfaldlega að ríkið geri hlutina öðruvísi; að bæta megi kerfið í smáskömmtum með því að fara í blöðin, tæta í sig reglugerðir og tukta til pólitíkusa þegar svar mömmuríkisins er: „tölvan segir nei”.
Af hverju hvarflar ekki oftar að fólki að lausnin sé að taka hið opinbera einfaldlega út úr myndinni?
Óskilvirkni og ósanngirni
Ein sterkustu rökin ættu að vera þær mælingar sem sýna hvað umhyggja ríkisins er óskilvirk. Þannig hafa bandarískir rannsakendur, eins og James R. Edwards við Montana-háskóla, skrifað um að fyrir hvern dollar í skatt sem stjórnvöld þar í landi afla fyrir minni máttar rata aðeins 30 sent í hendur þeirra sem á að hjálpa.
Á meðan fara á bilinu 60-80 sent af hverjum dollar sem veittur er til einkarekinna góðgerðafélaga beint til þeirra bágstöddu. Ef sömu hlutföll eiga við á Íslandi myndi það þýða að fyrir sömu upphæð gætu einkarekin góðgerðafélög gert tvöfalt meira gagn en ríkið.
Hin rökin eru ekki síður sterk; að það er eðli mömmuríkisins að semja reglur sem eru langt frá því að ná utan um öll tilvik. Útkoman verður ömurleg ósanngirni, hindranir og óæskilegir hvatar. Útkoman verður að ótalmargir fá ekki það sem þeir svo réttilega þarfnast og eiga eðlilegt tilkall til. Útkoman verður ómanneskjulegt samfélag.
Nefnd manna tekur um það ákvörðun, yfir vínarbrauðum, hversu miklum fjármunum skal ráðstafað í málaflokkinn. Önnur nefnd, einnig mett af vínarbrauðum, lokuð inni í fundarherbergi, eins fjarri raunveruleika lífsins og fyrri nefndin, fær það verk að semja reglur til að útdeila peningunum og setja niður á blað forskrift sem leysa á allan vanda.
Auðvitað fellur fjöldi fólks milli þilja í regluverkinu og útkoman verður þvert á það sem til stóð: Tekjur umfram viðmið? Eignir umfram viðmið? Heldur þú að þú þurfir aðstoðarhund? Stoðtækin ekki á lager? Lyfin ekki á lista? Þarftu bað oftar en tvisvar í viku? Viltu ganga í venjulegan skóla? Ætlarðu með rafmagnshjólastólinn úr landi? Tölvan segir nei, nei og aftur nei.
Stóri munurinn á mömmuríkinu og góðgerð einstaklinga er einmitt þessi: að jafnvel þegar embættismaðurinn stendur frammi fyrir augljósri neyð og ranglæti getur hann alltaf sagt nei og skýlt sér á bak við einhverja klausu í reglugerð: Næsti takk!
En venjulegt fólk af holdi og blóði sem stendur frammi fyrir bjargarleysi samborgarans vill segja já, já og aftur já. Við þekkjum raunverulega þörf þegar við sjáum hana og gefum eins mikið og við getum. Við gefum þar til varla er nóg eftir handa okkur sjálfum nema til að eiga fyrir hafragraut fram að næsta launaseðli. Og þá gefum við meira.
Þegar ríkið smækkar fær mannshjartað að stækka, og það út af fyrir sig er eftirsóknarvert markmið.”